Alcohol en drugs op de werkvloer: wat moet je doen?

Het gebruik van alcohol en drugs op de werkvloer kan grote problemen tot gevolg hebben. Het heeft niet alleen invloed op het werk van de betreffende gebruiker, het kan ook tot zeer gevaarlijke situaties leiden of zelfs criminaliteit binnen jouw bedrijf in de hand werken. Wat kun je doen tegen alcohol- of drugsgebruik op de werkvloer? Kun je hier preventief tegen testen en hoe kun je zelf de signalen herkennen van een gebruiker binnen jouw bedrijf? In dit blog gaan we verder in op wat te doen bij alcohol- en drugsgebruik op de werkvloer. 

Alcohol en drugs op de werkvloer: de cijfers in Nederland

Het gebruik van alcohol en drugs op de werkvloer komt overal voor, ook in Nederland. Toch zijn er weinig gegevens bekend over het aantal mensen dat alcohol of drugs gebruikt op de werkvloer. Dit komt door het algemene testverbod in Nederland: zo wordt er weinig geregistreerd van het daadwerkelijke gebruik. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt wel dat 15,5% van alle werkenden in Nederland een riskante drinker is. Een riskante drinker ben je wanneer er problemen voortkomen uit je drinkgedrag. Bijvoorbeeld omdat je verplichtingen niet na kunt komen, spijt hebt van het alcoholgebruik of wanneer je van anderen het advies krijgt om minder te drinken. Dit vele drinken hoeft natuurlijk niet direct onder werktijd te zijn, maar de uitwerking van zulk hevig drankgebruik kan zeker merkbaar zijn onder werktijd. Daarnaast gebruikte 5% van de Nederlandse bevolking drugs in de afgelopen 30 dagen, en van die groep had 5,9% in de 12 maanden daarvoor verzuim op het werk vanwege drugsgebruik. Het RIVM schat in dat er jaarlijks 1,3 miljard aan kosten worden gemaakt door verzuim en productieverlies als gevolg van alcohol-en drugsgebruik op de werkvloer.

De risico’s van alcohol en drugs op de werkvloer

Alcohol en drugs hebben zowel directe als indirecte gevolgen op de werkvloer. Is er sprake van veel fysieke arbeid en wordt er gebruik gemaakt van machines of voertuigen binnen het werk – dan kunnen alcohol en drugs op de werkvloer uiteraard levensgevaarlijk zijn. Onderschat ook de indirecte gevolgen van alcohol- en drugsgebruik niet. Bij hevig drank- of drugsgebruik slapen mensen bijvoorbeeld slechter en zorgen ze vaak minder goed voor zichzelf. Hierdoor ligt ziekte en/of verzuim op de loer. Daarnaast kunnen alcohol en drugs ook hun weerslag hebben op de mentale gezondheid van de werknemer. Men heeft geen zin meer om naar werk te komen, gedraagt zich neerslachtig of is niet productief. 

Drugsgebruik op de werkvloer onder arbeidsmigranten

Ook onder arbeidsmigranten heerst er drugsproblematiek. Uit een onderzoek van Trouw blijkt dat met name speed een populaire drug is onder Oost-Europese arbeidsmigranten. Het is relatief goedkoop (ten opzichte van bijvoorbeeld cocaïne) en geeft de gebruiker meer energie om langer door te werken. In sommige gevallen wordt het gebruik van drugs op de werkvloer daarom zelfs gedoogd door bijvoorbeeld afdelingsmanagers of uitzendbureaus. Met allerlei gevaarlijke risico’s tot gevolg.

Alcohol- en drugsgebruik op de werkvloer verhoogd risico op ondermijning en criminaliteit

Werknemers die onder invloed zijn kunnen in het bijzonder kwetsbaar zijn voor ondermijning en criminaliteit. De verslaafde werknemer kan zich met de verkeerde mensen inlaten met alle gevolgen van dien. Iemand kan overgehaald worden of onder druk worden gezet om bijvoorbeeld drugstransporten of -opslag te faciliteren binnen jouw organisatie. Dit zijn praktijken waar je echt ver van weg wilt blijven! 

Regel een goed ADM-beleid

Om alcohol- en drugsgebruik op de werkvloer tegen te gaan kun je het beste een ADM-beleid opstellen. Een ADM-beleid staat voor Alcohol-, Drugs- en Medicijn en beschrijft de afgesproken regels die gelden binnen je bedrijf over het gebruik van alcohol-, drugs- en medicijnen. Zo weten al je werknemers waar ze aan toe zijn met betrekking tot alcohol en drugs en kunnen ze de vervolgstappen bepalen wanneer er sprake is van een alcohol- of drugsprobleem bij zichzelf of bij een collega. Daarnaast sta je zelf juridisch sterker wanneer je een dergelijk huisbeleid omtrent alcohol en drugs op de werkvloer hebt. 

 In dit ADM-beleid is het volgens het Trimbos-instituut belangrijk dat je vier pijlers opneemt:

1. Regels en afspraken
2. Preventie en bewustwording
3. Begeleiding en zorg
4. Handleiding en disciplinaire maatregelen

Je kunt bij het Trimbos-instituut terecht voor ondersteuning bij het opstellen van dit beleid. Zij hebben tevens een handreiking voor een ADM-beleid gemaakt. Belangrijk is in ieder geval om aan te geven wie de vertrouwenspersoon is en het aanbieden van laagdrempelige hulp is ook zeer aan te raden. Hierbij kun je denken aan een open spreekuur bij een bedrijfsarts. 

Wat zijn signalen van alcohol-en drugsgebruik op de werkvloer?

Verschillende drugs hebben verschillende uitwerkingen. Het is dus belangrijk om op te letten welke signalen je opmerkt en bij welke drugs dit kan horen. Belangrijke signalen van alcohol- en drugsgebruik kunnen als volgt zijn:

Speed

• Grote pupillen
• Energiek en praterig
• Kaken bewegen heen en weer
• Smakgeluiden
• Wit speeksel in mondhoeken

Speed, oftewel amfetamine, wordt in het Pools ook wel ‘feta’ genoemd.

Cocaïne

• Grote pupillen
• Stemmingswisselingen
• Overmoedig en vrolijk
• Snel geïrriteerd, opvliegend of zelfs agressief
• Vaak ophalen van de neus

Wiet / hasj

• Sloom gedrag vertonen
• Niets onthouden
• Typische wietlucht 
• Rode ogen, hangende oogleden

XTC 

• Energiek en praterig
• Kaken die heen en weer bewegen, mondhoeken die omlaag trekken
• Vergrote pupillen
• Wit speeksel in mondhoeken

GHB

• Vrolijk
• Zwalken
• Duizelig/overgeven

Alcohol

• Stemmingswisselingen
• Alcohollucht
• Vermoeidheid
• Rode ogen
• Praten met een ‘dubbele tong’
• Excessieve drinkers worden vaak kleurenblind (kunnen het verschil niet zien tussen rood en groen)
• Ongevallen door concentratieverlies

Verschil tussen verslaving en misbruik

Er is een verschil tussen verslaving en misbruik van het gebruik van alcohol en drugs op de werkvloer. Is een werknemer namelijk verslaafd, dan wordt dit gezien als een chronische ziekte. Als werkgever dien je de werknemer dan te ondersteunen bij het oplossen van zijn verslaving. Dit houdt onder andere in dat je hulp moet bieden zodat de verslaafde de gelegenheid krijgt om te herstellen. Na melding van deze verslaving wordt de werknemer ziek gemeld bij de bedrijfsarts. Je kunt dan een beroep doen op het opzegverbod tijdens ziekte. Is de situatie na twee jaar (bijna) niet veranderd, dan kun je aan de bel trekken bij het UWV. Zij zullen dan kijken of er een herstel in de komende zes maanden te verwachten is. 

Je hebt vermoedens van het gebruik van alcohol en drugs op de werkvloer, en dan? 

Het kan zijn dat je vermoedens hebt van het gebruik van alcohol- of drugs bij een van je werknemers. Het is belangrijk dat je zorgvuldig omgaat met dit soort kwesties. Enerzijds omdat je de privacy van de werknemer niet wilt schaden, anderzijds omdat je genoeg bewijs moet verzamelen om de werknemer mee te confronteren of in een later stadium zelfs de rechter mee moet overtuigen. In de VS zijn alcohol- en drugstest op het werk niet meer dan normaal. In Nederland gaan we hier anders mee om. Hier zien we het als een inbraak op de privacy. Bij bepaalde beroepen wordt er een uitzondering gemaakt, bijvoorbeeld wanneer je in piloot bent of treinmachinist. 

Een werknemer aanspreken op alcohol of drugsgebruik op de werkvloer

Het belangrijkste is om de betreffende werknemer voorzichtig maar duidelijk aan te spreken over zijn of haar alcohol- of drugsgebruik op de werkvloer. Spreek je bezorgdheid uit zonder direct te oordelen, stel vragen, laat de werknemer vertellen. Door iemand met respect te behandelen, vergroot je de kans dat ze eerlijk en open tegen je zijn. Daarnaast is het wel belangrijk om een waarschuwing af te geven. Het is aan de werknemer om hulp te zoeken, want de situatie wordt op deze manier onwerkbaar. Je kunt dan aangeven bij een volgende overtreding over te gaan op ontslag. Nogmaals, het is hierbij wel belangrijk dat er onderscheid wordt gemaakt tussen incidenteel gebruik of een verslaving. 

Een werknemer ontslaan na alcohol- of drugsmisbruik op de werkvloer

Is er inderdaad sprake van misbruik en wil je deze werknemer ontslaan, dan zal je zelf een zorgvuldig onderzoek moeten instellen. Pas met genoeg sluitend bewijs sta je in je recht. In sommige gevallen is het mogelijk de werknemer op staande voet te ontslaan. Uiteraard wil je dit soort leed voorkomen. Het kost alle betrokken partijen veel werk en het zal voor veel frustratie zorgen. Uiteraard is ook in deze kwestie voorkomen beter dan genezen. Daarom is een helder beleid, een open cultuur en normale werkdruk van groot belang!